Volgens de website Fijnedagvan.nl is er (bijna) elke dag wel ‘iets te vieren’. Een mooie aanleiding om elke maand hier een ‘feest’dag uit te lichten en aan de hand daarvan verwonderingen, vragen en verbeteringen binnen de overheid te delen. Deel 8: 20 mei, Dag van de Verantwoording.

Woensdag Gehaktdag

Op de derde woensdag in mei is het de Dag van de Verantwoording. Op een woensdag, want: woensdag gehaktdag! Naast Verantwoordingsdag is het ook Wereld Metrologiedag (let wel, geen meteorologie! Wat een mooi stelsel is het metrisch stelsel nietwaar), Dag van het Zorgvastgoed (is vast goed) en Wereld Bijendag (daar wil je bij zijn. Trouwens gefeliciteerd daarmee Fred. Maar ondanks dat het Woensdag Gehaktdag is, mogen ook vegetarische Kamerleden hieraan meedoen. Ook al ruiken ze anders dan frikandellen-liefhebbers. Maar behalve vandaag, moeten bestuurders (ministers, gedeputeerden, wethouders) natuurlijk altijd verantwoording kunnen afleggen over het gevoerde beleid. Voor de taalpuristen onder ons: we scharen even verantwoordelijkheid en verantwoording onder dezelfde noemer. En @Fred: de echt vette opmerkingen zijn speciaal voor jou.

Politieke verantwoordelijkheid wethouder of minister

En in ons systeem is het eigenlijk simpel geregeld: gaat er iets fout bij de overheid, dan is de bestuurder daarop aan te spreken. Volgens Roel in ’t Veld, oud-ambtenaar en kort staatssecretaris, vormt “Het primaat van de politiek (…)  daarbij het formele uitgangspunt, dat handen en voeten krijgt via het idee van de ministeriële verantwoordelijkheid: de politieke gezagsdragers zijn in principe volledig verantwoordelijk voor al het doen en laten van het aan hen ondergeschikte overheidsapparaat. De tegenhanger van de ministeriële verantwoordelijkheid is de doctrine van de ambtelijke loyaliteit: van ambtenaren wordt verwacht dat zij loyaal zijn aan hun politieke superieuren.” Een andere tegenhanger voor deze verantwoordelijkheid is ook dat de bestuurder (wethouder of minister) mag “shinen” met successen en het werk dat mede door zijn ambtenaren is gedaan. Voor deze “tango” is zelfs een heel boekje met danspassen geschreven, kijk het zeker door!

De gemeenteraad kan het vertrouwen in de wethouder opzeggen, zoals de Kamer dat bij de minister kan doen. Maar dat wat fout is gegaan, is soms niet eens de schuld van deze bestuurder. Soms wel natuurlijk, als hij of zij gewoon iets stoms doet. Dan kun je ook als wethouder een rode kaart krijgen. Maar de bestuurder wordt ook op het matje geroepen als zijn voorganger, of de ambtenaren iets fout doen.

Bestuurder of politicus

Die specifieke verantwoordelijkheid zorgt er ook wel voor dat er een duidelijk verschil zit tussen een bestuurder of een politicus. Een politicus mag en kan van alles roepen in de “arena van het politieke debat”, kijken hoever hij of zij kan gaan, maar ook totaal niet relevante voorstellen doen. En dat is helemaal prima. Een bestuurder daarentegen moet, naast wat de gemeenteraad of Tweede Kamer van zijn uitspraken vind, ook extra alert zijn op de juridische consequenties wat hij/zij zegt. Er is immers een risico dat hij het vertrouwensbeginsel (een van de beginselen van behoorlijk bestuur) schendt: “ja maar de wethouder zei…” .

En dan de ambtenaar….

De ambtenaar is geen onderdeel van het politieke debat. Zit bij gemeenteraadsvergaderingen hooguit als geïnteresseerd toeschouwer op de publieke tribune. En zal dus ook niet zo snel op de voorgrond treden. Daar is immers de wethouder voor benoemd. Maar dat frustreert ook wel eens. Soms zou je wel direct willen reageren op uitspraken in een commissie waarvan je wéét dat het niet klopt. Een verslag van een gemeenteraadsvergadering met verbazing teruglezen omdat er onwerkbare voorstellen zijn aangenomen. De krant bellen als samenwerkingspartners in de stad (bewust of onbewust) niet het volledige verhaal vertellen en daarmee de gemeente in een minder goed daglicht zetten. Is gewoon niet leuk en de neiging om te reageren is groot. Maar dat doe je niet. Want de wethouder kan er last van krijgen; het helpt niet in de onderlinge verhoudingen en het past niet in de rol- en taakafspraken die we hebben gemaakt. Dus ik hou het maar bij af en toe een opmerking op FaceBook of een nuancerende opmerking op Twitter. En voor de nieuwsgierigen die mijn vorige blog hebben gelezen: ik heb de twee dagen niet gehaald. Sorry Guus. Maar soms zou je op sommige krantenartikelen wel willen reageren, vertellen wat er al wordt gedaan, toelichting geven op hoe zaken werken, vragen waarom niet even gebeld in plaats van een brief of krantenartikel. Maar Johan Cruijff zei al: “voordat ik een fout maak, maak ik hem niet.”

Aangifte

Maar als ambtenaren bewust zaken doen die niet door de beugel kunnen? Al of niet in opdracht van hun politieke opdrachtgevers. Wat dan? Daarom is de aangifte tegen (dus niet bij, sorry Fred) de Belastingdienst wat dat betreft erg interessant. Dat gebeurt niet vaak. En wat gebeurt er dan met bewindspersonen….?
Nou ja spannend. Misschien kan Rutte dan wel even een telefoontje of mailtje naar Berlijn  plegen. Ten eerste omdat Duitsland in een paar opzichten best wel het goede voorbeeld geeft en wellicht wil Rutte de banden weer een beetje aanhalen.

Individuele verantwoording

Maar als ambtenaar kun je wel zelfstandig en individueel verantwoording afleggen. Een paar jaar geleden heb ik er, mede dankzij Davied, voor gekozen om te gaan bloggen: mijn excuses om het niet te doen waren op.  Publiekelijk vertellen wat je bezig houdt kun je ook zien als een vorm van verantwoording. Maar ik werd er vorige week op gewezen dat ik al in 1999 (ja mensen,vorige eeuw) een soort van blog had: “Goede Training Slechte Training”.

En ik durf gerust verantwoordelijkheid te nemen op wat ik schrijf of zeg, zelfs wat ik in 1999 heb gezegd. Er zijn echter ook bestuurders die dat anders zien en niet eens verantwoording nemen over zaken die ze drie weken geleden gezegd hebben. Maar als je daar opmerkingen over hebt, kun je daar beter niet de draak mee steken. Hoewel dat steken wel weer past bij Wereld Bijendag.